De eikenprocessierups (Thaumetopoea processionea) verspreidt zich sinds de jaren 90 steeds verder in Nederland en België. Oorspronkelijk kwam deze soort vooral voor in de warmere delen van Zuid-Europa, maar door mildere winters en klimaatverandering is de rups nu ook wijdverspreid in de Lage Landen.
Met name in provincies zoals Noord-Brabant, Limburg, Gelderland en delen van Vlaanderen zijn de populaties sterk toegenomen. De warmteminnende soort profiteert van stijgende temperaturen en van eikenrijke gebieden, waar vaak weinig natuurlijke vijanden aanwezig zijn.
Door deze ontwikkeling worden gemeenten en provincies jaarlijks geconfronteerd met overlast en worden op grote schaal bestrijdingsmaatregelen genomen, zoals het wegzuigen van nesten of het inzetten van biologische bestrijdingsmiddelen.
Waarom is de eikenprocessierups gevaarlijk?
De overlast wordt veroorzaakt door de brandharen van de rups, vooral in de maanden mei en juni, wanneer de rups zich in een later larvestadium bevindt. Deze microscopisch kleine haartjes zijn nauwelijks zichtbaar, maar kunnen ernstige gezondheidsklachten veroorzaken. Ze dringen gemakkelijk door in de huid en slijmvliezen, waar ze vast blijven zitten.
Symptomen zijn onder andere:
- Jeukende bulten of netelroos (quaddels)
- Toxische en irriterende huidontstekingen (dermatitis)
- Langdurige, insectenbeet-achtige knobbeltjes (papels)
- Bronchitis, pijnlijke hoest en astma door inademing van de haartjes
- Algemene klachten zoals duizeligheid, koorts, vermoeidheid en bindvliesontsteking
Mezen eten rupsen van de eikenprocessierups
Een paar jaar geleden werd ontdekt dat koolmezen, pimpelmezen en andere vogels de jonge eikenprocessierupsen eten. Deze hebben haren die nog niet zo giftig zijn als die van het latere stadium.
Wageningen Universiteit meldt dat in 2017 voor het eerst in Nederland is ontdekt dat koolmezen ook de rupsen van de eikenprocessievlinder met brandharen eten en niet alleen de jonge rupsen, die deze nog niet hebben. De koolmezen hebben dus een manier gevonden om de brandharen voor het eten te verwijderen. Een extra reden om koolmezen te steunen en de tuin te optimaliseren voor vogels zoals de koolmees!
Hoe doet de koolmees het? Eerst pakt de koolmees de rups bij de kop en schudt hem flink door elkaar. Dan wordt de rups omgedraaid, bij het achterlijf vastgehouden en tegen de vaste grond geslagen. Door de veroorzaakte stress schiet de rups de brandharen eraf en is dan klaar om opgegeten te worden.
Nartuurlijke vijanden
Vogels, vleermuizen, sluipvliegen en sluipwespen zijn allen in een ander stadium nuttig om de overlast te verminderen. De populaties van deze natuurlijke vijanden zijn echter afgenomen door het gebruik van steeds meer steen en tegels in achtertuinen.
1. Andere vogels
Van spreeuwen, boomklevers, spechten, wielewaal, kauwen, koekoek en vinken is ook bekend dat zij de eikenprocessierups eten in elk stadium, met of zonder brandharen. De pimpelmees, boomklever, winterkoning, roodborst en boomkruiper eten de rupsen vooral in de vroege stadia, wanneer de brandharen nog niet zijn ontwikkeld.
2. Vleermuizen
De vleermuis is het meest effectief in de bestrijding van de processierups van juli tot september, wanneer hij de nachtvlinders eet die de eitjes leggen voor het volgende jaar.
3. Insecten
De sluipwesp of sluipvlieg eet de rups of vlinder niet zelf, maar legt eitjes op de rups. De larven eten vervolgens de rups van binnenuit op.
Tip: met wilde bloemenmixen kun je deze insecten aantrekken!
Veelgestelde vragen over de eikenprocessierups
1. Hoe is de eikenprocessierups plaag ontstaan en waarom zijn er de laatste jaren zoveel?
De eikenprocessierups kwam al langere tijd voor in Europa, maar is sinds de jaren 90 op steeds meer plekken in de BeNeLux actief. De aanwezigheid van eiken is een voorwaarde voor het bestaan van deze rups. De aanwezigheid van het aantal eiken staat niet in verhouding met de rest van de natuur, én er is te weinig aanbod van andere bomensoorten.
Daarbij zijn wij, oftewel de mensheid, de veroorzaker van deze plaag die nu ons land teistert. Immers de trend is steeds meer strakke tuinen, strakke bermen, weinig wilde bloemen, weinig onderhoud dus ook de aanwezigheid van natuurlijke vijanden wordt steeds kleiner. Daarbij was er in het verleden relatief weinig aandacht voor de bestrijding of voorkoming. Dat is momenteel wel anders.
Nooit gedacht dat zo’n klein beestje zo’n aandacht naar zich toe kon trekken. Om de rupsenpopulatie terug te dringen moet de biodiversiteit gestimuleerd van de natuurlijke vijanden van de eikenprocessierups.
2. Hoe kan ik overlast van de eikenprocessierups voorkomen?
Veel mensen beginnen met de bestrijding van de eikenprocessierups als ze al last ondervinden van de brandharen, in mei, juni en juli. Zodra deze klachten opspelen is het al te laat, de eikenprocessierups heeft dan al al zijn brandharen ontwikkeld. Volledig voorkomen is helaas niet mogelijk.
Wel kun je maatregelen treffen om de overlast in jouw omgeving zo laag mogelijk te houden door de omstandigheden voor natuurlijke vijanden van de eikenprocessierups te verbeteren.
Zo kun je vogelnestkasten of vleermuiskasten ophangen, of kun je wilde bloemen en planten aanplanten rondom eikenbomen. Speel daarom hierop in door al in de winter nestkasten op te hangen waarin koolmezen, of andere vogels die de rups eten, zich kunnen nestelen. Daarnaast kun je in de zomer vleermuiskasten ophangen waarin vleermuizen zich kunnen nestelen. Deze eten tussen begin juli en september de nachtvlinder die de eitjes van de eikenprocessierups legt op.
Met deze maatregelen zal de populatie aan eikenprocessierupsen steeds meer afnemen per jaar. Mocht je op zoek zijn naar een snelle oplossing omdat je klachten ondervind van de eikenprocessierups, schakel dan een gecertificeerde bestrijder in, die de nesten voor je komt opzuigen. Maak geen gebruik van chemische bestrijding omdat dit ernstige gevolgen kan hebben voor het ecosysteem, waardoor de rups het jaar erna met nog meer terug kan komen.
3. In welke bomen zit de processierups?
Eikenprocessierupsen komen voornamelijk voor in eiken. De eik waarin de rups het meest voorkomt in België is de zomereik, maar ook in de moseik en de Hongaarse eik kan de rups zich nestelen. Daarnaast houdt het kennisplatform processierups de laatste jaren ook de dennenprocessierups in de gaten. Deze rups komt nu nog voornamelijk voor in Spanje en Frankrijk, maar wordt de laatste jaren ook al bij de grens van België gevonden. Mocht je op vakantie gaan naar deze landen, hou dan ook goed de den, lariks, douglas en ceder in de gaten.
4. Is de eikenprocessierups gevaarlijk voor honden?
Naast de overlast die eikenprocessierupsen kunnen veroorzaken (jeuk, bultjes, irritatie), is de eikenprocessierups ook gevaarlijk voor de gezondheid. De losgelaten brandharen van de rups kunnen in de luchtwegen terechtkomen en kortademigheid veroorzaken, of in de ogen terechtkomen en in ernstige gevallen hiermee zelfs blindheid veroorzaken.
Ook voor honden brengt de processierups gezondheidsrisico's met zich mee. Zo kunnen de klachten die bij mensen optreden ook bij honden optreden. Daarnaast bestaat er voor spelende honden een risico dat zij in een nest op de grond gaan staan of bijten. Hierdoor kunnen de klachten snel en ernstig optreden. Let daarom goed op wanneer je je hond zonder aanlijning rond laat lopen. Mocht je hond toch verschijnselen vertonen, ga dan direct naar de dierenarts!
5. Is de eikenprocessierups besmettelijk?
Nee, de haartjes zijn de oorzaak van de bultjes, irritatie en kortademigheid. Deze bultjes kunnen niet overgedragen worden van mens op mens. Alleen wanneer je zelf ook in aanraking bent geweest met de eikenprocessierups, kan bij jou een reactie voorkomen.
6. Waar komt de eikenprocessierups voor?
De eikenprocessierups kan overal in België en Nederland voorkomen. Ook in het buitenland komen de eiken- en dennenprocessierups op een aantal plekken voor. In Duitsland kan de eikenprocessierups op veel plekken gevonden worden, terwijl Frankrijk en Spanje daarnaast ook nog eens last hebben van de dennenprocessierups. Controleer daarom altijd goed van tevoren of een van deze rupsen overlast veroorzaakt in het gebied waar je op vakantie wilt.
7. Wanneer is de eikenprocessierups actief? Wanneer is de eikenprocessierups weer weg?
De eikenprocessierups heeft een levenscyclus van ei tot vlinder. Om zichzelf te beschermen ontwikkelt deze rups brandharen om mogelijk gevaar af te weren. Deze haren zijn meestal in mei volledig ontwikkeld, daarom is in deze periode tot begin-midden juli de overlast het grootst. Haren uit eerdere nesten kunnen nog verschillende jaren tot overlast zorgen. Daarom is het belangrijk om de rups te bestrijden voordat deze zijn brandharen ontwikkelt.